Αγία Βαρβάρα

Βίος

Η Αγία Μεγαλομάρτυς Βαρβάρα έζησε κατά τα χρόνια των χριστιανομάχων αυτοκρατόρων Μαξεντίου και Μαξιμίνου Β΄ από το 280 έως το 304 μ.Χ. περίπου. Γεννήθηκε στην Ηλιούπολη (το σημερινό Μπάαλμπεκ) του Λιβάνου και υπήρξε θυγατέρα του πλούσιου ειδωλολάτρη και τοπάρχη Διόσκουρου.

Ήταν πολύ όμορφη και καθώς ήταν ορφανή από μητέρα και χωρίς αδέλφια , ο πατέρας την πρόσεχε ιδιαιτέρως. Θέλοντας να την κρατήσει ανύπαντρη, μακριά από τις ανθρώπινες συναναστροφές, έκτισε ένα ψηλό πύργο και την απομόνωσε εκεί. Μία θεραπαίνιδα, κρυφά χριστιανή, ανέλαβε την ανατροφή και διαπαιδαγώγησή της και από αυτήν μυήθηκε στην Χριστιανική Πίστη.

Στην μόνωση του πύργου η κόρη καλλιεργούσε το πνεύμα της με προσευχή, μελέτη των Γραφών και εξάσκηση των αρετών. Κάποτε ο πατέρας της θέλησε να καλλωπίσει τον πύργο και διέταξε τους εργάτες να κτίσουν στην βάση του ένα λουτρό με δύο παράθυρα. Χρειάστηκε όμως να λείψει και έτσι η νεαρή Βαρβάρα έδωσε την εντολή να ανοιχθεί και τρίτο παράθυρο στο λουτρό, ώστε και τα τρία παράθυρα να γίνουν εις τύπον της Αγίας Τριάδος. Όταν τελείωσε το έργο, η Αγία στάθηκε με καμάρι πάνω από τον λουτήρα – κολυμβήθρα και κοιτάζοντας ανατολικά, σχημάτισε με το δάκτυλο στα μάρμαρά του τον Θείο τύπο του Σταυρού. Και ώ του θαύματος! Ο Σταυρός χαράχτηκε επάνω στο μάρμαρο σαν να σκαλίστηκε από εργαλείο. Χαρούμενη η Αγία για το έργο της αυτό, επιδόθηκε σε εκτενή προσευχή και δεν σταματούσε να επιτιμά τα άψυχα είδωλα που τιμούσε ο πατέρας της και όσους τα προσκυνούσαν.

Όταν ο πατέρας της επέστρεψε και είδε το λουτρό φτιαγμένο με τρία παράθυρα, ζήτησε εξηγήσεις και οι εργάτες του υπέδειξαν την θυγατέρα του, η οποία απολογούμενη μαρτύρησε την πίστη της στον Χριστό. Ο πατέρας της θυμωμένος τράβηξε το σπαθί και όρμησε να φονεύσει την κόρη του. Η Αγία διέφυγε στο βουνό, όπου άνοιξε θαυματουργικά ένας βράχος στα δύο και προστάτεψε την μάρτυρα, όπως έγινε και με την πρωτομάρτυρα και ισαπόστολο Θέκλα.

Ο οργισμένος Διόσκορος συνάντησε στον δρόμο δύο βοσκούς και τους ρώτησε αν ξέρουν κάτι. Ο μεν πρώτος αν και ήξερε, δήλωσε άγνοια, ο δε δεύτερος αφού αρνήθηκε με τα λόγια, έδειξε με τα χέρια του το τόπο καταφυγής της Αγίας. Τότε ο Διόσκορος καταδίωξε την Αγία, την συνέλαβε και την παρέδωσε στον Ηγεμόνα Μαρκιανό να την ανακρίνει ακόμη και με βασανιστήρια, αφού την κατήγγειλε ως χριστιανή και εχθρό της έννομης τάξης. Εκείνος, όταν αντίκρυσε την όμορφη νεαρή γυναίκα, ξέχασε τα λόγια του άστοργου πατέρα της και με καλοπιάσματα προσπάθησε να αλλάξει την πίστη της. Μπροστά στο αμετάθετο της γνώμης της, διέταξε να την μαστιγώσουν με ωμά νεύρα βοδιών, μέχρι να βαφτεί η γη  από το αίμα της και ακολούθως να τρίψουν τις πληγές της με τρίχινα υφάσματα. Πονεμένη και αιμόφυρτη την έριξε στην φυλακή. Την νύκτα της παρουσιάστηκε ο Ιησούς Χριστός και, αφού της έδωσε κουράγιο, την θεράπευσε και την ευλόγησε.

Όταν ο Μαρκιανός κάλεσε ενώπιόν του την Βαρβάρα, βλέποντάς την υγιή, απέδωσε το γεγονός σε παρέμβαση των θεών. Η Βαρβάρα το αρνήθηκε, υποδεικνύοντας ως μόνον θεραπευτή της τον Ιησού Χριστό. Τότε εκείνος θυμωμένος διέταξε τους παρευρισκόμενους να ξύσουν τα πλευρά  της Μάρτυρος με σιδερένια νύχια και επιπλέον με αναμμένες λαμπάδες να καίνε τα ήδη ξυσμένα μέλη. Έπειτα διέταξε με ένα σφυρί να χτυπάνε την τίμια κεφαλή της.

Μέσα στην φυλακή υπήρχε ακόμη μία νεαρή χριστιανή, η Ιουλιανή, η οποία καθώς είδε την Βαρβάρα θεραπευμένη, αποφάσισε να την ακολουθήσει στο Μαρτύριο για την αγάπη του  Χριστού. Η Ιουλιανή παρακολουθώντας τα μαρτύρια αυτά της Βαρβάρας δεν μπόρεσε να κρύψει την συγκίνησή της και άρχισε να κλαίει. Τότε ο Μαρκιανός διέταξε να την κρεμάσουν στο ξύλο δίπλα στην Βαρβάρα και με σιδερένιες ξύστρες να ξεσχίσουν τις πλευρές της. Το μαρτύριο αυτό και οι δύο γυναίκες το υπέμειναν προσευχόμενες στον Θεό να τους δώσει δύναμη να το αντέξουν μέχρι τέλους. Κατόπιν ο άκαρδος Ηγεμόνας έδωσε εντολή να τους κόψουν τους μαστούς τους με σμίλη. Επειδή όμως η μία ενίσχυε την άλλη με προσευχή και λόγους φιλάδελφους, ο Ηγεμόνας τις χώρισε, και την μεν Ιουλιανή φυλάκισε την δε Βαρβάρα έδωσε εντολή γυμνή και αιμόφυρτη να την περιφέρουν στους δρόμους για να διαπομπευθεί. Η Αγία Βαρβάρα ζήτησε την θεία βοήθεια σε αυτό το μαρτύριο και η χάρις του Θεού την ενέδυσε με φωτεινή εκ του ουρανού νεφέλη, που την κατέστησε αόρατη στα μάτια του πλήθους.

Καταισχυμένος ο Μαρκιανός για άλλη μία φορά έδωσε οριστική εντολή να θανατωθούν οι δύο γυναίκες με αποκεφαλισμό. Ο πατέρας της Αγίας βλέποντας από κοντά όλο το φρικτό  μαρτύριο, δεν θέλησε να φονευτεί η κόρη του από ξένο χέρι.       Γι’ αυτό άρπαξε την κόρη του από τα μαλλιά, ετοιμάζοντας με τα ίδια του τα χέρια την σφαγή. Ανεβάζοντάς την στο βουνό, ακολουθούσε μαζί της και η Ιουλιανή.

Η Αγία Βαρβάρα γονάτισε προσευχόμενη και για τις δύο. Ακολούθως οι δύο Αγίες με χαρά πλησίασαν στον τόπο της τελειώσεώς τους και την μεν Ιουλιανή αποκεφάλισε ο δήμιος, την δε Βαρβάρα ο πατέρας της.

Η θεία δίκη όμως δεν άργησε να παρέμβει. Αμέσως κεραυνός κατάκαυσε τον Διόσκορο και τον έκανε στάχτη.

΄Όπως μαθαίνουμε από τον Συμεών τον Μεταφραστή, ένας ευλαβής θεοφοβούμενος άντρας μετέφερε το ιερό λείψανο της Αγίας σ’ ένα σεμνό οίκημα στο χωριό Γελασσός, σ’ έναν τόπο αποκαλούμενο της Νύσσου, που απέχει δώδεκα μίλια από τα Ευχάϊτα, στην Μικρά Ασία, που σήμερα ονομάζεται Ζαφραμπολού.

Από τον ίδιο, αλλά και από τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, ο οποίος προσκύνησε με ευλάβεια τον πύργο της Αγίας, μαθαίνουμε ότι το λουτρό της Αγίας, στον οποίο είχαν αρχικά ανακομιστεί τα λείψανά της, και επάνω στα μάρμαρα του οποίου η ίδια με το δάκτυλό της είχε χαράξει το σήμα του Σταυρού, αποτελούσε τόπο λατρείας και ιαμάτων και συγκέντρωνε πλήθη πιστών.

Η μνήμη της

Η σύνδεση της Αγίας με κεραυνό προκάλεσε την επίκλησή της έναντι κεραυνού και φωτιάς από συσχετισμό. Ανακηρύχθηκε επίσης ως προστάτις Αγία του πυροβολικού και των ορυχείων. Η ιερή μνήμη της εορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου.

Υμνολογία

Απολυτίκιο της Αγίας Βαρβάρας

Βαρβάραν την Αγίαν τιμήσωμεν

εχθρού γαρ τας παγίδας συνέτριψε

και ως στρουθίον ερρύσθη εξ αυτών,

βοηθεία και όπλω του Σταυρού η πάνσεμνος.

Κοντάκιο της Αγίας Βαρβάρας

Τω εν Τριάδι ευσεβώς υμνουμένω

ακολουθήσασα, σεμνή αθλοφόρε,

τα των ειδώλων έλιπες σεβάσματα,

μέσον δε του σκάμματος, εναλθούσα

Βαρβάρα, τυράννων ου κατέπτηξας απειλάς,

ανδρειόφρον, μεγαλοφώνως κράζουσα σεμνή.

Τριάδα σέβω την μίαν θεότητα.

Μεγαλυνάριο της Αγίας Βαρβάρας (αναφέρεται ομού με του Ιωάννη Δαμασκηνού).

Τον θείον κοσμήτορα της Χριστού Εκκλησίας

πάντες Ιωάννην Δαμασκηνόν ύμνοις

συν τη θεία σεπτή καλλιπαρθένω

Βαρβάρα επαξίως ανευφημήσωμεν.

Ιερά λείψανα

Μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και έτυχαν ιδιαίτερης τιμής από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ τον Σοφό (886 -912), ο οποίος ανήγειρε Ναό της Μάρτυρος εντός των ανακτόρων, όπου και τα εφύλασσε, συμμετέχοντας στην λαμπρή πανήγυρη της Αγίας. Τον 12^ο αιώνα λείψανα της Αγίας έφθασαν στο Κίεβο. Τα μετέφερε εκεί η θυγατέρα του Αυτοκράτορα Αλεξίου του Κομνηνού, που ονομαζόταν Βαρβάρα. Μετέβη εκεί για να γίνει σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Svyatopolk Mykhailo Izyaslavovych. Αρχικά τα λείψανα της Αγίας τοποθετήθηκαν στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μιχαήλ με τους Χρυσούς Τρούλους, έναν από τους τρεις μεγαλύτερους Ναούς του Κιέβου. Όταν ο Ναός κατεδαφίστηκε το 1930 από τους κομμουνιστές, τα λείψανα της Αγίας μεταφέρθηκαν στον Ι.Ν. του Αγίου Ανδρέου και αργότερα, όταν ο Ναός αυτός μετατράπηκε σε μουσείο, η λειψανοθήκη μεταφέρθηκε στον Ι.Ν. του Αγίου Βλαδίμηρου Κιέβου, όπου φυλάσσονται μέχρι σήμερα, ενώ μέρος τους αποθησαυρίζεται και στην Λαύρα του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέβσκι στην Αγία Πετρούπολη.

Προ του 1108 λείψανα της Αγίας μεταφέρθηκαν στην Δύση, όταν η πριγκίπισσα Μαρία Αργυροπούλα μετέβη στην Βενετία, νυμφευμένη με τον Πρίγκηπα Ιωάννη, υιό του Δόγη Πέτρου του Β΄. Ο πριγκιπικός γάμος ευλογήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, με παρανύμφους τους αυτοκράτορες. Τα λείψανα κατατέθηκαν με τιμές στον περικαλλή Ναό του Αγίου Μάρκου. Ωστόσο μετά τον θάνατο του Πρίγκηπα Ιωάννη, το 1109 από πανώλη, τα αδέλφια του, Επίσκοπος Orso του Torcello και η Ηγουμένη Felicitas της Ι.Μ. του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στο Torcello, κατόρθωσαν την μεταφορά των λειψάνων στην Μονή αυτή μέχρι και τον 18^ο αιώνα. Το μεγαλύτερο μέρος μεταφέρθηκε εκ νέου στον Άγιο Μάρκο στην Βενετία, όπου φυλάσσονται μέχρι σήμερα, ενώ μέρος τους αποθησαυρίζεται και στον Καθεδρικό Ι.Ν. του Rieti.

Η Τίμια Κάρα της Αγίας Βαρβάρας τεμαχίστηκε κατά τους προηγούμενους αιώνες. Έτσι τεμάχιά της σήμερα ευρίσκονται στην Ι.Μ. Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων και στον Ι.Ν. Παναγίας Επισκέψεως στα Τρίκαλα. Επίσης στον Ρωμαιοκαθολικό Ι.Ν. του Αγίου Αποστόλου Πέτρου στο Montecatini Alto της Ιταλίας ευρίσκεται η μπροστινή όψη της Τιμίας Κάρας. Το άφθαρτο δεξιό πέλμα φυλάσσεται στον Ρωμαιοκαθολικό Ι.Ν. στο Dignano της Κροατίας.

Αποτμήματα λειψάνων της Αγία προσκυνούνται στις Ι.Μ. Παναγίας Ελεούσης Ρότσο Καλύμνου, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος – Αγίας Βαρβάρας Ρουσσάνου Μετεώρων, Κυρίας των Αγγέλων (Οσίας Πελαγίας) Κεχροβουνίου Τήνου, Αγίας Βαρβάρας Ταλάντων Σύρου, Παναγίας Προυσσού Ευρυτανίας και στις Αθωνικές Ι.Μ. Χιλανδαρίου, Κουτλουμουσίου και Καρακάλου, ενώ μέρος της δεξιάς χειρός της Αγίας και ένας βραχίονας φυλάσσονται στην Ι.Μ. Σιμωνόπετρας.

Επίσης αποτμήματα λειψάνων της Αγίας υπάρχουν και στο προσκύνημα της Αγίας στον ομώνυμο Δήμο Αγίας Βαρβάρας Αττικής (στο ίδρυμα της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος), τα οποία έφθασαν εκεί κατόπιν αιτήματος της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος προς τον Επίσκοπο της Βενετίας Angelo Scola την 1^η Ιουνίου 2003.

Λαογραφία

Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σ΄ άλλες Χώρες Αγία προστάτις πυροβολικού. Στην Ελλάδα καθιερώθηκε ως Προστάτις του όπλου αυτού το 1828όπου και αναφέρεται η πρώτη σχετική τελετή με δοξολογία και παράθεση στη συνέχεια γεύματος όπου έλαβαν μέρος αξιωματικοί και οπλίτες πυρβολητές.

Παλαιότερα "Αγία Βαρβάρα" ονόμαζαν οι ναυτικοί τις πυριτιδαποθήκες και τους χώρους πυρομαχικών των πολεμικών πλοίων.

Αγιογραφία

Στις αγιογραφίες φέρεται πάντα ιστάμενη προ πύργου με τρία παράθυρα καθώς και με σύμβολα πυροβολικού.

Η Αγία Βαρβάρα Προστάτης

Θεωρείται πρώτα απ’ όλα προστάτις του Πυροβολικού Σώματος του Στρατού. Το έθιμο αυτό εισήλθε στην χώρα μας από την Δύση, όπου θεωρήθηκε ότι τα πυρά του πυροβολικού συμβολίζουν τους τιμωρητικούς κεραυνούς που κατέκαυσαν τον άσπλαχνο πατέρα της. Στην Ελλάδα το Πυροβολικό οργανώθηκε σε Σώμα από τον Καποδίστρια το 1828. Αποτελείτο αρχικά από ένα Τάγμα Πυροβολιστών και ένα Λόχο Φρουριακού Πυροβολικού με Πυροβόλα εμπροσθογεμή λείου σωλήνα. Για πρώτη λοιπόν φορά το Ελληνικό Τάγμα Πυροβολιστών (ονομασία της παλαιάς εποχής) εόρτασε την Αγία Βαρβάρα κατά την 4^η Δεκεμβρίου 1829.

Παλαιότερα επίσης Αγία Βαρβάρα ονόμαζαν οι ναυτικοί μας τις πυριτιδαποθήκες και τους χώρους πυρομαχικών των πολεμικών πλοίων κι έτσι θεωρείται προστάτις των πυριτιδοποιών.

Κατά τα νεότερα χρόνια θεωρήθηκε προστάτις της Ελλάδος, λόγω των γνωστών γεγονότων που προκάλεσαν οι αντάρτες στη μνήμη της Αγίας στις 4 Δεκεμβρίου 1944, στου Μακρυγιάννη στην Αθήνα.

Η Αγία επίσης συνδέθηκε με την θεραπεία λοιμωδών νόσων και περισσότερο της ευλογιάς και θεωρείται προστάτις όσων υποφέρουν από τέτοια νοσήματα, αλλά και των Νοσοκομείων που περιθάλπουν τέτοιους ασθενείς. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας επιδημίες χολέρας, πανούκλας και ευλογιάς είχαν ενσκήψει πολλές φορές στην παλαιά Αθήνα. Μάλιστα ο λαός πίστευε ότι κοντά στο Αστεροσκοπείο κατοικούσαν τρεις γυναίκες, η πανούκλα, η χολέρα και η βλογιά, που κατά καιρούς ταλαιπωρούσαν τους Αθηναίους με την φοβερή και θανατηφόρα παρουσία τους. Όμως υπήρχαν προστάτες Άγιοι, όπως ο Άγιος Χαράλαμπος κατά της πανούκλας και η Αγία Βαρβάρα κατά της ευλογιάς, που τις καταπολεμούσαν και τις έθεταν ως τρόπαιο κάτω από τα πόδια τους. Αυτό φαίνεται στην παλαιά αθηναϊκή εικόνα της Αγίας Βαρβάρας στον Ι.Ν. Αγίας Τριάδος Κεραμεικού, όπου απεικονίζεται η Αγία Βαρβάρα ένθρονη, έχοντας ως υποπόδιό της την ασθένεια της ευλογιάς, με μορφή άσχημης γυναίκας.

Επίσης μεταξύ Τρυφού και Δρυμού Βόνιτσας υπάρχει μία ιαματική πηγή που φέρει το όνομα της Αγίας Βαρβάρας και θεραπεύει τις γαστρικές, ρευματικές και δερματικές παθήσεις.

Εξαιρετικώς όμως τιμάται ως προστάτις των παρθένων, των ετοιμοθάνατων – ψυχορραγούντων και όσων εργάζονται με κίνδυνο αιφνίδιου και βίαιου θανάτου. Εξ άλλου αυτό φανερώνει το Ποτήρι στα χέρια της, ότι δηλαδή πρέπει ο πιστός για να μην γευτεί το πικρό ποτήρι του θανάτου, να είναι έτοιμος με τα έργα μετανοίας να λάβει το ποτήριον της ζωής και να αποφύγει τον πνευματικό θάνατο και την αιώνια καταδίκη. Υπάρχει ακόμη μοναστηριακή παράδοση, που επιβάλλει να γίνεται κομποσκοίνι στην Αγία Βαρβάρα για την αποτροπή αιφνίδιου θανάτου και την επίτευξη χριστιανικού και ειρηνικού τέλους.

Είναι τέλος προστάτις όσων κινδυνεύουν από καταιγίδες, κεραυνούς και πυρκαγιές, των πυροσβεστών, των τυφεκιοφόρων, των μεταλλορύχων, των αρχιτεκτόνων, των βιβλιοθηκαρίων, των λατόμων, των οικοδόμων, των στρατιωτικών μηχανικών, των μαθηματικών, των πυριτιδοποιείων, των καλυκοποιείων, των αμαξοκαραγωγέων, των σταφιδεργατών (Ηράκλειον Κρήτης) και των ναυτεργατών. Στην Δύση επί πλέον θεωρείται προστάτις των εργατών ορυχείων, των πύργων, των φυλακισμένων, των κωδωνοποιών, των πυριτιδοποιών, των χαλκουργών και των μαγείρων.

Η Αγία Βαρβάρα στην Λαϊκή Παράδοση

Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται από τους κατοίκους της Θράκης προστάτιδα των παιδιών από τις κακές ασθένειες και ιδιαίτερα της ευλογιάς, που προκαλούσε πάντα πολλούς θανάτους στον παιδικό πληθυσμό. Γι’ αυτό καθιέρωσαν στην γιορτή της, για να την γλυκάνουν, να μοιράζουν εορταστικό κολυβόζουμο ή σπερνά, που αλλιώς λέγονται και Βαρβάρα. Προσφέρονται στην ωραία Αγία, για να κρατήσει τα πρόσωπα όλων ωραία και μακριά από τις δυσμορφίες της ευλογιάς. Γι’ αυτό, σύμφωνα με το έθιμο, θα φάνε όλοι από την Βαρβάρα και θα μοιράσουν και στους άλλους.

Στην Μικρά Ασία συναντάμε τις μελόπιτες, την πανσπερμία, την έκθεση στο τρίστρατο. Το έθιμο της Βαρβάρας είναι συνδεδεμένο με την προβολή της θεραπευτικής ιδιότητας της Αγίας στην αρρώστια της ευλογιάς, αλλά και με την παραγωγή του σιταριού, τόσο απαραίτητου για την παρασκευή του πολύτιμου ψωμιού. Υπάρχουν δύο εκδοχές για το πώς ξεκίνησε το έθιμο της Βαρβάρας, που λένε σε δυο περιπτώσεις που δηλητηριάστηκε το ψωμί και άλλα τρόφιμα από τους εχθρούς της χριστιανοσύνης, τους Τούρκους σε μια περίπτωση, τον πατέρα της Αγίας στην άλλη, η επέμβαση της Αγίας Βαρβάρας ήταν άμεση. Παρουσιάστηκε στον ύπνο κάποιας γυναίκας και προειδοποίησε τους πιστούς να μη φάνε από το δηλητηριασμένο ψωμί, αλλά να βράσουν σιτάρι και ότι άλλο βρισκόταν στα σπίτια εκείνη την περίοδο (συνήθως ξηροί καρποί και αποξηραμένα φρούτα), για να περάσουν τι δύσκολες ημέρες του χειμώνα. Έτσι έγινε η πρώτη Βαρβάρα.

Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή που συνδέεται με την λατρεία  της αρχαίας θεάς Εκάτης. Στην αρχαία Θράκη γιόρταζαν τις αρχές του χειμώνα, τα Εκαταία προς τιμήν της θεάς Εκάτης. Αυτήν την εποχή οι αποθήκες των σπιτιών ήταν γεμάτες σιτάρι, την βασική οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων, που είχαν θερίσει το καλοκαίρι, καθώς και άλλα προϊόντα, όπως ξερά σύκα, σταφίδες, καρύδια κλπ, που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτά τα υλικά παρασκεύαζαν το Εκαταίον Δείπνον, που πρόσφεραν στην θεά ζητώντας να προστατεύει τους ίδιους κατά την διάρκεια του χειμώνα, αλλά και το σιτάρι που είχαν σπείρει λίγο πριν, στο τέλος του φθινοπώρου. Η Βαρβάρα πιθανόν αντικατέστησε το Εκαταίον Δείπνον.

Στην Θράκη χρησιμοποιούν εννέα είδη για την Παρασκευή της Βαρβάρας. Σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλα, σουσάμι, και φρούτα ψιλικομμένα, κυρίως μήλα σκληρά. Στην περιοχή της Μακράς Γέφυρας και της Αδριανούπολης έριχναν μέσα 3 έως 4 κουκιά και όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν καλότυχος. Η Βαρβάρα παρασκευάζεται την παραμονή της εορτής της Αγίας και μοιράζεται ανήμερα της γιορτής πρωί – πρωί. Τα παιδιά κρατώντας στα χέρια τους τσίγκινα δοχεία με το γλυκό κολυβόζουμο, το μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς, από όπου επίσης παίρνουν την δική τους Βαρβάρα και την πηγαίνουν χαρούμενα σπίτι τους.

Ξεχωριστή μέρα για την περιοχή της Δράμας είναι η παραμονή της γιορτής της Πολιούχου της Αγίας Βαρβάρας, όταν εκατοντάδες άνθρωποι αφήνουν τα καραβάκια τους, τα Καραβάκια των Ευχών, φωταγωγημένα, στα ήρεμα νερά της λίμνης, ακριβώς μπροστά από την ομώνυμη εκκλησία, στο Ύδραμα, προσφέροντας μοναδικό θέαμα το σούρουπο. Όπως ορίζει το έθιμο, μικροί και μεγάλοι ρίχνουν στην λιμνούλα δίπλα στην εκκλησία, καραβάκια φτιαγμένα από ξύλο ή φελιζόλ, στολισμένα με ξεχωριστή και περίσσια φροντίδα. Κάθονται και απολαμβάνουν το θέαμα με τις ώρες, μέχρις ότου λιώσουν τα κεριά, να καεί το ξύλο ή το φελιζόλ και να βυθιστεί το καραβάκι. Είναι το έθιμο που τιμάται ιδιαίτερα, αναβαθμίζεται κάθε χρόνο, και ο συναγωνισμός για το ποιος θα φτιάξει το καλύτερο καραβάκι, είναι μεγάλος.

Οι Δραμινές νοικοκυρές την ημέρα αυτή φτιάχνουν και αυτές από νωρίς το γλύκισμα Βαρβάρα, που μοιάζει με το κολυβόζουμο και είναι ένα έθιμο πανάρχαιο που θυμίζει την πανσπερμία. Οι γυναίκες της Δράμας πιστεύουν ότι στους Χριστιανούς η παρασκευή της Βαρβάρας καθιερώθηκε, όταν ο Διόκορος για να εξοντώσει τους Χριστιανούς της περιοχής του, κάλεσε όλους τους αρτοποιούς και τους έδωσε εντολή να βάλουν δηλητήριο στο ψωμί που θα παρασκεύαζαν και οι πωλητές τροφίμων στα τρόφιμα που θα πωλούσαν. Το μυστικό αυτό το έμαθε η κόρη του, η Αγία Βαρβάρα, και ειδοποίησε τους Χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί και τρόφιμα, και να πορευτούν με τα υπολείμματα που είχαν στο σπίτια τους. Έτσι κάθε χριστιανική οικογένεια μαγείρεψε ότι πρόχειρο της βρέθηκε στο σπίτι. Επειδή όμως τα τρόφιμα που τους είχαν απομείνει ήταν πολύ λίγα και κάθε είδος δεν έφτανε από μόνον του για μια σωστή μαγεριά, έβαλαν στην κατσαρόλα λίγα από όλα. Δηλαδή, λίγο σιτάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ότι άλλο σχετικό είχαν, και όλα μαζί τα μαγείρεψαν. Έτσι χάρη στην Αγία Βαρβάρα σώθηκαν και από τότε, σε ανάμνηση αυτού του περιστατικού, καθιερώθηκε στην γιορτή της να μαγειρεύουν το παρασκεύασμα αυτό, που είναι γλυκό και φαγητό μαζί και ονομάστηκε Βαρβάρα.

Ο λαός μας έχει συνέσει την ημέρα της γιορτής της Αγίας με την βαρυχειμωνιά και το κρύο, που όλο και δυναμώνει, όπως δείχνουν οι παροιμίες: Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη Σάββας σαβανώνει και ο Άη Νικόλας παραχώνει, ή Η Αγία Βαρβάρα μίλησε και Σάββας απεκρίθη, ο Άη Νικόλας έφτασε με χιόνια φορτωμένος. Άλλωστε το τριήμερο της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου – το γνωστό και ως Νικολοβάρβαρα – θεωρείται παντού ότι φέρνει τον χειρότερο καιρό. Γι’ αυτό από τα παλιά χρόνια η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ήταν το χρονικό σημείο που σταματούσαν οι γεωργικές ασχολίες, αλλά και οι φροντίδες που είχαν σχέση με την καθαριότητα των σπιτιών.

 

ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ

• 500 γραμμάρια αποφλοιωμένο σιτάρι
• 2 φλυτζάνια ζάχαρη
• 1 φλυτζάνι σταφίδες
• 10 σύκα ξερά
• Δαμάσκηνα χωρίς κουκούτσια
• Χουρμάδες
• 200 γραμμάρια καρύδια χοντροκομμένα
• Κανέλα
• 1 βάζο ταχίνι

Παρασκευή

• Πλένουμε και μουσκεύουμε το σιτάρι την προπαραμονή της Αγίας Βαρβάρας
• Την παραμονή της γιορτής βράζουμε το σιτάρι στη χύτρα για 20΄ λεπτά
• Βγάζουμε με τρυπητή κουτάλα και πολτοποιούμε το περισσότερο σιτάρι και το ξαναρίχνουμε στην κατσαρόλα
• Προσθέτουμε τις σταφίδες και συνεχίζουμε το βράσιμο σε χαμηλή φωτιά
• Ψιλοκόβουμε τα σύκα και τα ρίχνουμε στην κατσαρόλα κι αυτά
• Αφήνουμε να βράσουν αρκετή ώρα ανακατεύοντας συχνά, ώστε να χυλώσει πολύ καλά
• Όταν έχουν βράσει πολύ καλά, προσθέτουμε ζάχαρη, σβήνουμε και προσθέτουμε το ταχίνι
• Ανακατεύουμε καλά και αδειάζουμε σε μπολάκια
• Σε κάθε μπολάκι βάζουμε από πάνω 1 κουταλιά καρύδια, κανέλα και στολίζουμε με 1 χουρμά και 1 δαμάσκηνο

Αν θέλετε, μπορείτε να καβουρδίσετε και να προσθέσετε αλεύρι. Επίσης πολλές νοικοκυρές βάζουν μέσα και μια χουφτίτσα καλαμπόκι, φασόλια ξερά, φακές και ρεβύθια.

Από την Έκδοση Μορφή εκδοθήτω, Αγία Βαρβάρα Σειρά: Αγχέμαχος κγ΄